کانون مطالعاتی مصباح

ریشه ی مشکلات اقتصادی ایران را میتوان: ۱-مشکلات خارجی (تحریم) ۲-مشکلات داخلی (سوء مدیریت مجریان و نبود یک برنامه جامع از اقتصاد کلان) دانست.

اثر تحریم ها واضح است در اینجا جا دارد کمی عمیق تر به ریشه ی تفکر الگوی اقتصاد حاکم و پیامد های آن پرداخت. دولتمردان نئولیبرال بر این باور هستند امور به دست نامرئی مکانیزم بازار سپرده شود و دولت هیچ نقش دخالت، نظارت و هدایت نداشته باشد (بازار آزاد و اقتصاد غیر دخالت گرایانه).

تا قبل از جنگ تحمیلی غالب رویکرد اقتصادی کشور حمایت گرایانه و دولت_محور بود (علت: ۱-ناچاری به سبب شرایط جنگ و عدم توانایی رقابت در بازار و سرمایه گذاری خصوصی ۲-برتری تفکر چپ و سوسیال در بین روشنفکران پیش از فروپاشی شوروی) بعد از پایان جنگ در سال ۱۹۸۸م (۱۳۶۷ش) و با ریاست جمهوری آقای رفسنجانی و تغییر شرایط جهانی رویکرد تغییر پیدا کرد (از اقتصاد دولت_محور به اقتصاد نئولیبرال ریاضتی)، که این تغییر منجر به: ۱-تشکیل موسسه تحقیق و آموزش مدیریت و برنامه ریزی (جهت پیاده سازی تفکرات نئولیبرال) با مدیریت مشاورانی معروف به "حلقه نیاوران" (اعضاء: محمدباقر نوبخت، محمد نهاوندیان، بیژن نامدار زنگنه، مسعود کرباسیان، عباس ی و.) افرادی که تیم اقتصادی برخی دیگر از رؤسای جمهور در این ۴۰سال هم بودند و این نشان از پیاده شدن تفکرات نئولیبرال و عدم حتی شروع اجرا و طرح ریزی اقتصاد بومی_ایرانی_اسلامی بعد از انقلاب بوده است. ۲-"برنامه اصلاح ساختاری" با کمک متخصصان صندوق بین الملل پول به اجرا در آمد (تا منجر به خصوصی سازی گسترده شود) و این تفکرات به مرور زمان در بعد ی اعمال شد و در بین آحاد مردمی با کمک تریبون های مختلف بیان و توجیه شد.

بررسی واقعیت اجرایی این تفکر وقتی در بستر تاریخ ارزیابی میشود، اطلاعات دقیق تری بما میدهد که در آینده مصادیق آن را تکمیل میکنم اما علی الحساب درک واقعیت تاریخی برای فهم الگوی بومی و نحوه ی رویارویی با اقتصاد جهانی کمک کننده است.

این تحلیل برگرفته از کتاب نابه کاران نکوکار اثر هاجون چنگ در نه فصل به علل موفقیت دولت و عوامل موثر برای پیشرفت در ابتدا و دوام آن پرداخته است.

مقدمه: با توجه به نام گذاری سال توسط مقام معظم و رهبری و تاکید برای چندمین بار بر مسئله اقتصاد بر خود لازم دانستم، مسئله ی اقتصاد را عمیق و فرا از تحلیل های جناهی و دسته دهم بررسی کنم. از آنجایی که الگوی اقتصادی فراگیر جهانی و حتی داخلی همان لیبرال است بیشترین تمرکز بر آن انجام شده است. با این ایده و تقید به معتبر بودن منابع و استفاده از تعاریف استاندارد جهانی و استفاده از نخبگان و اساتید اقتصاد خارج کشور به بررسی اقتصاد در سه مقاله پرداختم. ابتدا به تعاریف الگوهای اقتصادی مدرن در جهان، سپس عامل رشد خود کشورهای ثروتمند و تبلیغ کننده ت لیبرال و در نهایت وضع الگوی اقتصادی ایران بعد از انقلاب مورد بررسی قرار گرفته است. بنابراین به علت گستردگی موضوع علاوه بر صبر هنگام مطالعه هر بخشی که ناواضح بود با جستوجو بیشتر به سوال خود جواب دهید و به فهم جویده شده دیگران هیچوقت اکتفا نکنید.

*رابطه اقتصاد و ت: این دو حوزه اصولاً بصورت جدا بررسی می شد ولی در سال 1917م (انقلاب اکتبر) و ایجاد جماهیر شوروی، علم اقتصاد و ت بیش از پیش باهم در یک غالب مورد مطالعه قرار گرفت. به این صورت که زیربنا اقتصاد و روبنا ت و فرهنگ است.

-اما در غرب همواره در دو حوزه جداگانه بررسی می شد (علت: موانع فکری و عملی با مارکسیسم و ساختار فکری لیبرال کلاسیک) اما به طی حوادثی، رویکرد غرب هم تغییر کرد و به ارتباط اقتصاد و ت بیشتر اهمیت دادند. حوادث: 1-بحران اقتصادی سال 1970م در نظام برتن وودز (تحت تأثیر مسائل ی ناشی از جنگ ویتنام، که منتقدین جنگ را عامل رکود اقتصادی میدانستند). 2-بحران نفتی دهه 1970م جهت تحریم صدور نفت از اعراب به غرب 3-بعد از جنگ جهانی دوم کشورهای در حال توسعه وارد عرصه های اقتصاد بین المللی شدند و مناسبات ی بیش از پیش اثر خود را در اقتصاد نشان می داد و همچنین اعتراض به روابط ناعادلانه اقتصادی-ی بین الملل باعث تغییر این رویکرد بود. در نهایت در اوایل دهه 1990م طی اتفاقات در غرب حوزه مطالعات اقتصاد-ی بین الملل تقویت پیدا کرد: 1-فروپاشی شوروی (پایان جنگ سرد بین لیبرال ها و مارکسیسم) به علت شکست نماد تفکر مارکسیسم و یکه تازی فکری لیبرال در بین روشنفکران و یون. 2-انقلاب ارتباطات (که از 1970م شروع شده بود و در سال 1990م به اوج خود رسیده بود).

*رابطه دولت و بازار: این دو فاکتور همواره در تعامل هم قرار دارند چراکه دولت جهت حفظ ثبات حاکمیت سعی میکند اقتصاد را مانند سایر فاکتورهای اصلی کشور تحت کنترل خود دربیاورد و بازار هم جهت شکوفایی و رشد و رفع موانع تجارت آزاد نیاز به دست های قدرت دارد. حال در واکنش ارتباط دولت و بازار سه رویکرد در جهان شکل گرفت: 1)واقع گرایی 2)لیبرالیسم 3)مارکسیسم که در ادامه به توضیح مختصر تفکرات، فرضیات و تاریخچه هر کدام میپردازیم.

ملاقات خدا هدف نهایی و قهری ماست؛ انتخابی نیست/ در بهترین وضعیت خدا را ملاقات کردن» هدف نهایی اکتسابی ماست  

• هر انسانی به مقتضای ظرفیت خودش و متناسب با شرایط خودش اگر فکر کند، خواهد دید که چیزی غیر از خدا ارزشش را ندارد که بخواهد به عنوان هدف تلقی کند. هدف نهایی ما قهراً ملاقات خداست، و هدف نهایی ما اکتساباً در بهترین وضعیت خدا را ملاقات کردن» است و هدف میانی ما هر لحظه به خدا نزدیک شدن» است.

• ببینید هدف نهایی ما در این آیه کریمه، چگونه بیان شده است: یا أَیُّهَا الْإِنْسانُ إِنَّکَ کادِحٌ إِلى‏ رَبِّکَ کَدْحاً فَمُلاقیه»(انشقاق/6) یعنی ای انسان، تو خدا را با تلاش توأم با سختی، ملاقات خواهی کرد. این هدف قهری ماست و انتخابی نیست که خودمان آن را انتخاب کنیم. ما به این سو خواهیم رفت و از دالان مرگ هم عبور خواهیم کرد، به صحرای م هم خواهیم رسید؛ پس بیایید به این هدف قهری، فکر کنیم. این دیگر در اختیار ما نیست که انتخابش کنیم، فقط به آن فکر کنیم که چه راهی در پیش روی ما قرار دارد؟

• هدف اکتسابی ما این است که من خدا را در بهترین وضعیت ملاقات کنم، و خدا از من خیلی راضی باشد، و من خیلی از خدا راضی باشم» کمااینکه می‌فرماید: یَأَیَّتهَُا النَّفْسُ الْمُطْمَئنَّه*ارْجِعِى إِلىَ‏ رَبِّکِ رَاضِیَةً مَّرْضِیَّه»(فجر/27و28) به سوی پروردگار خودت بیا، در حالی که راضی و مرضی هستی. بهترین حالت این است که خدا از تو راضی باشد و تو از خدا راضی باشی. این هدف نهایی اکتسابی ما است.

هدف میانی ما هر لحظه به خدا نزدیک شدن» است

• هدف میانی ما هر لحظه به خدا نزدیک شدن» است. در زیارت عاشورا می‌خوانیم: یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ إِنِّی أَتَقَرَّبُ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى وَ إِلَى رَسُولِهِ. بِمُوَالاتِک»(کامل‌ایارات/177) یعنی ای امام حسین(ع)! من به واسطۀ ولایت شما می‌خواهم به خدا نزدیک شوم. هر کسی در این محرم هرچقدر به خدا نزدیک شد، قدرتش همین است، توانش همین است، سعادتش همین است، طبیعتاً دیگر-امسال- بیشتر از این نخواهد شد. تو در پرتوی محبت اباعبدالله الحسین(ع) و در مجلس امام حسین(ع) و در کربلای حسین(ع) تا این حدّ توانستی پَر بکشی و پرواز کنی، آیا بعداً می‌خواهی بالاتر از این بروی؟!

• تقرب به خدا هدف محرم ماست. من هر بار که زیارت عاشورا می‌خوانم و هر بار که به مجلس امام حسین(ع) می‌روم، در واقع می‌خواهم به خدا تقرب پیدا کنم. هدف میانی ما، یعنی آن هدفی که تا قبل از رسیدن به هدف نهایی باید به آن برسیم هر لحظه و با هر عملی به خدا نزدیکتر شدن» است. همۀ ما در روز قیامت برای هر لحظه‌ای که به سوی خدا نرفته‌ایم و هر قدمی که برای تقرب به خدا بر نداشته‌ایم، احساس خسران و پشیمانی خواهیم کرد؛ حتی اگر اهل بهشت باشیم.

مهمترین اقدام بعد از انتخاب هدف چیست؟

• حالا دوباره به همان سؤالی که در جلسات قبل مطرح کردیم، باز می‌گردیم: انسانی که هدف دارد، چرا نباید رشد کند؟ کسی که دربارۀ هدفش فکر کرده و هدفش را با تفکر» انتخاب کرده، راز رشدش در چیست؟ مهمترین اقدامی که باید انجام دهد تا به هدف برسد، چیست؟ مشکل و گیر اساسی ما برای رسیدن به این هدف چیست؟ بعد از انتخاب هدف، بیشترین تمرکز خودمان را برای جلو رفتن به سمت هدف، در کجا باید خرج کنیم؟ می‌خواهیم خوبی‌های ما بی‌ثمر نباشد، می‌خواهیم حداقل خوبی‌های‌مان ما را به مقصد برساند و حتی می‌خواهیم خوبی‌هایی که نداریم، پای ما بنویسند؛ چه‌کار باید کنیم؟